گرافیک نقوش پارچه های ایرانی از دوره صفوی تا پایان دوره قاجار

چکیده: در این پژوهش با بررسی و طبقه بندی و تحلیل گرافیک نقوش به کاررفته در پارچه های دوران صفوی تا پایان قاجارو همچنین تطبیق نمونه ها با سنت تصویری گذشته ایرانی ،انواع گوناگون این نقوش از میان مدارک تصویری موجود بازشناسی شده است که نشان می دهد اوج هنر بافندگی ایران را می توان در این دو دوره دید، دسته بندی کلی این نقوش گواه این است که نقوش این دوران به طور وضوح به دو گروه نقوش تجریدی و نقوش واقع گرایانه قابل بازشناسی و تفکیک می باشد. گونه های این دو تقسیم بندی را می توان در ترتیب با هم روابطی همچون:انسان+گیاه، انسان+گیاه+حیوان، انسان+گیاه+حیوان+نوشتار، حیوان+گیاه، انسان+گیاه+حیوان+نوشتار+نقوش تجریدی، انسان+گیاه+حیوان+سماوی دیده می شود . با مطالعه تعدادی نمونه، بیشترین نقوش به این ترتیب می باشند:گیاهی،حیوانی،انسانی، که در این میان بیشترین فراوانی نقش متعلق به نقوش گیاهی است. و در پایان مطالعه موردی، مقایسه و تجزیه و تحلیل فرمی دو نقش: سرو از گروه نقوش گیاهی و طاووس از دسته حیوانی، تغییرات فرمی این دو نقش و سیر تحول نقوش از صفویه تا قاجاریه مورد بررسی قرا رگفت که نشانگر موارد اشتراک و افتراق نقشها در این دوران می باشد. به گونه ای که در این دو دوره تنوع کلی نقوش به صور اصلی (بزرگ و کوچک) در متن پارچه و نقوش فرعی که به عنوان حاشیه و طراز بکار می رفته اند. بررسی ها نشان می دهد که در دوره صفوی استفاده از یک نقش به تهایی بیشتر از قاجار بوده است؛ در دوران صفوی نقش ها بیشتر به صورت روایت گونه دیده می شوند تا به عنوان عنصری مجزا، روایت هایی چون داستانهای عاشقانه، عارفانه،شکار و جنگ؛ درپارچه های دوران صفوی از نوشتار به صورت دعا، امضاو آیات قرآنی بیشتر از دوره قاجاراستفاده شده است؛ در دوره صفوی جنبه معنوی نقوش بیشتر است و در دوره قاجار نقوش جنبه مادی و تزیینی به خود می گیرند؛ در دوره قاجار نقوش به مراتب کمتر و ساده تر از پیش می-شوند و در نهایت در دوره قاجار با آمدن نقاشی روی پارچه یا همان چاپ قلمکار نقشها ساده تر و خلاصه تر از گذشته و با تمرکز در وسط پارچه و تکرار یک نقش به مراتب بیشتر از دوره صفوی است. واژگان کلیدی: نقش پارچه، صفویه، قاجار، سرو، طاووس.